Circulair bouwen: de grote verbouwing van Nederland

De overheid stuurt steeds dwingender aan op verduurzaming. In dat kader wordt de uitstoot van broeikasgassen (met name CO₂) en stikstof steeds verder aan banden gelegd. Het is de bedoeling dat “de grote verbouwing van Nederland”, zoals minister Hugo de Jonge het noemt, gaat leiden tot een circulaire economie en dus ook tot circulair bouwen.

De bouwsector is zowel letterlijk, als figuurlijk, betrokken bij de grote verbouwing van Nederland en zal ook zelf steeds meer circulair moeten gaan bouwen.

Wat is een circulaire economie en wat is circulair bouwen?

Een circulaire economie is een economie waarbij geen grondstoffen verloren gaan. In een volledig circulaire economie en bij circulair bouwen worden alle grondstoffen weer opnieuw gebruikt. De benodigde energie dient volledig afkomstig te zijn van duurzame hernieuwbare bronnen, zoals zon en wind. Het circulair bouwen is een zeer belangrijk facet van de circulaire economie.

Doelen van de regering

De Nederlandse regering heeft zich onder meer tot doel gesteld zoveel mogelijk – in stappen – de economie circulair te maken.

Nederland staat in het duurzaamheidstreven niet alleen en werkt internationaal samen. Zo is Nederland bijvoorbeeld met 40 andere landen lid van het Platform for Accelerating the Circular Economy (“PACE”)

De Rijksoverheid heeft 3 doelstellingen geformuleerd om de Nederlandse economie zo snel mogelijk circulair te maken:

1. Productieprocessen moeten efficiënter verlopen en minder schaarse grondstoffen gebruiken; 
2. Indien nieuwe grondstoffen nodig zijn, dient zoveel mogelijk gebruik te worden gemaakt van duurzame, hernieuwbare en algemeen beschikbare niet fossiele grondstoffen.
3. Het ontwikkelen van nieuwe productiemethodes en ontwerpen van circulaire producten.

Nederland heeft transitieagenda’s opgesteld waarin staat welke acties er nodig zijn om circulair te worden. In totaal zijn er 5 transitieagenda’s, te weten:

• Transitieagenda biomassa en voedsel;
• Transitieagenda kunststoffen;
• Transitieagenda maakindustrie;
• Transitieagenda bouw;
• Transitieagenda consumptiegoederen.

De bouw speelt een zeer belangrijke rol bij de transitie naar een volledig circulaire economie. 50 % van de grondstoffen die we gebruiken wordt namelijk in de bouw gebruikt. Reden waarom er voor de bouw een aparte en zeer belangrijke transitieagenda is opgesteld.

Deze 5 transitieagenda’s zijn verder uitgewerkt in het Uitvoeringsprogramma Circulaire Economie.

In het “Uitvoeringsprogramma Circulaire Economie 2019-2023” van de Rijksoverheid (februari 2019), staat onder meer:

“In het programma ‘Nederland Circulair 2050’ is de kabinets­visie op de circulaire economie neergezet.1 Doel is om uiterlijk in 2050 een volledig circulaire economie tot stand te brengen. De ambitie van het kabinet is om samen met maatschappelijke partners in 2030 een (tussen)doel te realiseren van 50% minder gebruik van primaire grondstoffen (mineraal, fossiel en metalen).”

In 2021 is een actualisatie uitgevoerd van het Uitvoeringsprogramma Circulaire Economie (2020-2023), die er toe moet leiden dat er in Nederland in 2050 een economie zonder afval ontstaat.

Transitieagenda bouw richting circulair bouwen

Ten behoeve van de transitieagenda bouw is het “Transitieteam Circulaire Bouweconomie” opgericht. Dat team adviseert de regering.

De bouwsector kent de volgende doelen:

• een volledig circulaire bouweconomie in 2050 (einddoelstelling);
• 50% van die einddoelstelling moet reeds in 2030 zijn gerealiseerd.

Als concrete wettelijke norm wordt reeds sinds 2013 gewerkt met de Milieu Prestatie Gebouwen (MPG) waaraan nieuwe woningen en nieuwe kantoorgebouwen (groter dan 100 m2) dienen te voldoen. Die norm staat iAls concrete wettelijke norm wordt reeds sinds 2013 gewerkt met de Milieu Prestatie Gebouwen (MPG) waaraan nieuwe woningen en nieuwe kantoorgebouwen (groter dan 100 m2) dienen te voldoen. Die norm staat in het Bouwbesluit en wordt regelmatig steeds strenger geformuleerd.

Woningbouw en circulair bouwen

Nederland heeft tot en met 2030 900.000 nieuwe duurzame woningen nodig. De regering wil ook dat er grote aantallen duurzame (bij voorkeur circulaire) woningen worden gebouwd en bestaande woningen worden verduurzaamd.

Desondanks blijft het aantal gerealiseerde nieuwbouwwoningen flink achter op de aantallen die in voorgaande jaren zijn gebouwd. Er wordt dus nu juist minder in plaats van meer gebouwd. De productie is teruggelopen tot de aantallen die kort na het einde van de kredietcrisis in 2013 werden gebouwd.  Het aantal verstrekte vergunningen om een nieuwe woning te bouwen lag in de eerste maanden van dit jaar 15 % lager dan in het jaar daarvoor. Verdere vertraging ligt in de verwachting, onder meer door toenemende bouwkosten en schaarste aan bouwmaterialen.

Partiële stikstofvrijstelling op de tocht door de porthos-rechtzaak?

Ook de rechter buigt zich steeds vaker over de verduurzaming, waarbij steeds vaker milieubewegingen een rechtszaak met succes aanhangig maken. De Raad van State, de hoogste bestuursrechter in Nederland, buigt zich momenteel over het Porthos CO2- opslagproject voor de Rotterdamse haven, dat voorziet in de opslag van CO2 in lege gasvelden in de Noordzee. Dat lijkt dus juist een project te zijn, die gunstig is voor het klimaat. Voordat zulks kan, moet er echter eerst worden gebouwd en wordt er stikstof uitgestoten. Volgens een bezwaar makende milieubeweging zou dat echter leiden tot stikstofneerslag in de nabijgelegen Natura 2000 gebieden Solleveld & Kapittelduinen, Voornes Duin en Westduin & Wapendal.

De partiële stikstofvrijstelling voor bouwactiviteiten zou volgens die milieubeweging in strijd zijn met Europees recht, zodat de voor het afgeven van de vergunning verantwoordelijke minister van Economische zaken en Klimaat en Binnenlandse Zaken (Micky Adriaansens) en Koninkrijksrelaties (Hanke Bruins Slot) zich daarop niet zouden mogen beroepen

De Raad van State doet naar verwachting in oktober 2022 dit jaar uitspraak. Indien de milieubeweging van de Raad van State gelijk krijgt, zal dat waarschijnlijk grote gevolgen hebben voor de bouw en de geplande grote verbouwing van Nederland.

Conclusie

Geconcludeerd moet dan ook worden dat de omschakeling naar een circulaire economie niet eenvoudig is. Er moeten nog flinke stappen worden genomen en obstakels worden overwonnen. De toekomst zal uitwijzen wat er uiteindelijk wordt bereikt en wanneer dat zal geschieden. Tot dan is er nog veel te doen, tenminste … als er mag worden gebouwd en verbouwd.

Vragen of advies

Mocht u vragen hebben of nader advies willen op het terrein van verduurzaming, het bouw- en vastgoedrecht dan kunt u uiteraard contact opnemen met mr. R.H. van Dijke via telefoonnummer 06 50 51 16 87 of via  r.vandijke@dehaanlaw.nl.